ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਸਕ- ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਗਦੀਪ ਧਨਖੜ ਨੇ ਸੋਮਵਾਰ ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਸਿਹਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਧਨਖੜ ਦਾ ਅਸਤੀਫਾ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਆਇਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੰਸਦ ਦਾ ਮਾਨਸੂਨ ਸੈਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਖਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਇਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹਨ।
ਇੰਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਣ
ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਮਜ਼ਦ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਇਸ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ, ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਵਿਧਾਇਕ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ
ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਿਕ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਉਮਰ 35 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਯੋਗਤਾ ਮਾਪਦੰਡ ਪੂਰੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ 15,000 ਰੁਪਏ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਜਮ੍ਹਾਂ ਰਕਮ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਇਹ ਰਕਮ ਉਦੋਂ ਜਮ੍ਹਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਮੀਦਵਾਰ ਚੋਣ ਹਾਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸਨੂੰ 1/6 ਵੋਟਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ।
ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣ 'ਚ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਵੋਟਿੰਗ
- ਦੋਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ 245 ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ 543 ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ 12 ਨਾਮਜ਼ਦ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
- ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਣ ਅਨੁਪਾਤਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੋਟਿੰਗ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਿੰਗਲ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰੇਬਲ ਵੋਟ ਸਿਸਟਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਵੋਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵੋਟ ਪਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਤਰਜੀਹ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ 'ਤੇ, ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਪਸੰਦ ਨੂੰ 1, ਦੂਜੀ ਨੂੰ 2 ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇ ਕੇ ਤਰਜੀਹ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
- ਇਸਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਜੇਕਰ A, B ਅਤੇ C ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਹਰੇਕ ਨਾਮ ਦੇ ਅੱਗੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪਸੰਦ ਦੱਸਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਵੋਟਰ ਨੂੰ A ਦੇ ਅੱਗੇ 1, B ਦੇ ਅੱਗੇ 2 ਅਤੇ C ਦੇ ਅੱਗੇ 3 ਲਿਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
- ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣ ਲਈ ਇੱਕ ਕੋਟਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਦੋ ਨਾਲ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਵਿੱਚ 1 ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ 787 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਪਾਈਆਂ, ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਵੰਡਣ ਨਾਲ 393.50 ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 0.50 ਨਹੀਂ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸੰਖਿਆ 393 ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ 1 ਜੋੜਨ ਨਾਲ 394 ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਚੋਣ ਜਿੱਤਣ ਲਈ, 394 ਵੋਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
- ਵੋਟਿੰਗ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦੌਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਪਹਿਲੀ ਤਰਜੀਹ ਵਾਲੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਪਹਿਲੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਿਸੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਕੋਟੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਜਾਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਜੇਤੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਗਿਣਤੀ ਦੁਬਾਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਜਿਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ, ਉਸਨੂੰ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਤਰਜੀਹ ਵਾਲੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਨੂੰ ਦੂਜੀ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸਦੇ ਇਹ ਤਰਜੀਹੀ ਵੋਟਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਕੋਟਾ ਜਾਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਜੇਤੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਦੂਜੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਈ ਜੇਤੂ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ, ਤਾਂ ਉਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਬਾਰਾ ਦੁਹਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤਦਾ।
Credit : www.jagbani.com
